Verliefd worden op een jongen, dat kan niet. De liefde voor je vaderland verliezen, dat kan al helemaal niet. In het socialistische Polen van de jaren 80 worstelt de zachtaardige Ludwik met twee liefdes die onverenigbaar zijn. In het onlangs verschenen debuut van de Pools-Duitse Tomasz Jedrowski (1985) lezen we hoe politieke principes en seksualiteit, in kinderen nog zacht en ongevormd, in één klap een bittere volwassene van je kunnen maken.

De studenten Ludwik en Janusz ontmoeten elkaar op een verplicht landbouwkamp. Ze delen een broeierige en onbevangen zomer, waarna ze naar Warschau moeten terugkeren. Daar blijkt de liefde niet houdbaar. Ludwik, die door toedoen van de Poolse Verenigde Arbeiderspartij zijn beide ouders en een jeugdvriendje heeft verloren, wil weg uit Polen, naar het Westen.

Janusz heeft geen begrip voor Ludwiks kritiek op het land. Hun liefde is een geheim, want op homoseksualiteit staat een stevige straf. Als Ludwik erachter komt dat Janusz ondanks al zijn partijtrouw zijn eigen manieren heeft om aan 'contacten' te komen, is zijn bitterheid compleet. De vleesgeworden elite wandelt heupwiegend hun leven in, in de vorm van de bloedmooie Hania, en Ludwik beseft dat Janusz net zo goed te koop is als iedereen.

woede

Zwemmen in het donker is in de eerste plaats een verhaal over een onbeantwoorde liefde. De zwoele zomer als snelkookpan, zwemmen als katalysator voor vrijheid en erotiek, de kracht van een jeugdig lichaam dat eindelijk begrijpt wat het wil. En dan de gestage, hoofdstukkenlange onafwendbaarheid van die eerste omhelzing. En later: de hete woede die jaloezie in je losmaakt, de leegte die afwijzing achterlaat, de winter die intreedt.

Het zijn de vertrouwde maar welkome clichés van een strandboek, in de beste zin van het woord. Tomasz Jedrowski schrijft invoelbaar en lichamelijk over verliefdheid en vertwijfeling en je hart bonst algauw mee met dat van zijn hoofdpersoon.

Jedrowski is sterk in zijn beschrijvingen van socialistisch Polen. De Sovjet-nostalgie van Zwemmen in het donker doet denken aan het fantastische Petropolis van de Amerikaans-Russische auteur Anya Ulinich. Tomasz Jedrowksi heeft net als Ulinich een grote liefde voor alles wat er grauw, aftands en beklemmend was aan het land van zijn ouders.

'misschientje'

Met evenveel afkeer als tederheid beschrijft hij de identieke flatgebouwen, de schaarste, het bescheiden eten, de rijen waar je zomaar in ging staan wachten met je boodschappennetje (ook wel een 'misschientje' genoemd) zonder te weten wat er te halen viel, en zelfs de kerk die zijn hoofdpersoon zo'n schuldgevoel bezorgt.

De politieke laag van de roman ligt er af en toe lachwekkend dik bovenop. De jonge studenten spreken van 'westerse waarden' en 'ons socialistisch vaderland' met een onironisch vuur dat geen ruimte overlaat voor morele grijsheid. Dat Ludwik verlangt naar spijkerjasjes, Marlboro's en de literatuur van James Baldwin, maar die weigert te bemachtigen via de partij-elite, maakt van hem een soms ongeloofwaardig rechtschapen personage.

Maar dit stukje recente geschiedenis is hierdoor wel toegankelijk, en de hypocrisie in het socialistische Polen met aanstekelijke verontwaardiging blootgelegd.

Dat is een zeldzaamheid in een romance met zo'n hoog leesbaarheidsgehalte, en verheft het boek boven die andere nostalgische roman over een homoseksuele jeugdliefde, Call Me By Your Name van André Aciman.

Tomasz Jedrowski heeft een debuut geschreven dat je meesleept, met een strak plot dat naar een bevredigende conclusie leidt. Wat er af en toe aan subtiliteit ontbreekt, wordt goedgemaakt door schitterende sfeerbeschrijvingen en een vertederend liefdesverhaal.

Meulenhoff, 224 p., 20,99 euro. Uit het Engels vertaald door Lucie Schaap en Maaike Bijnsdorp.

Verberg tekst

Verliefd worden op een jongen, dat kan niet. De liefde voor je vaderland verliezen, dat kan al helemaal niet. In het socialistische Polen van de jaren tachtig worstelt de zachtaardige Ludwik met twee liefdes die onverenigbaar zijn. In het onlangs verschenen debuut van de Pools-Duitse Tomasz Jedrowski (1985) lezen we hoe politieke principes en seksualiteit, in kinderen nog zacht en ongevormd, in één klap een bittere volwassene van je kunnen maken.

De studenten Ludwik en Janusz ontmoeten elkaar tijdens een verplicht landbouwkamp. Ze delen een broeierige en onbevangen zomer, waarna ze moeten terugkeren naar Warschau. Daar blijkt de liefde niet houdbaar. Ludwik, die zijn beide ouders en een jeugdvriendje heeft verloren door toedoen van de Poolse Verenigde Arbeiderspartij, wil weg uit Polen, naar het Westen. Janusz heeft geen begrip voor Ludwiks kritiek op het land. Hun liefde is een geheim, want op homoseksualiteit staat een stevige straf. Als Ludwik erachter komt dat Janusz ondanks al zijn partijtrouw zijn eigen manieren heeft om aan 'contacten' te komen, is zijn bitterheid compleet. De vleesgeworden elite wandelt heupwiegend hun leven in, in de vorm van de bloedmooie Hania, en Ludwik beseft dat Janusz net zo goed te koop is als iedereen.

Zwemmen in het donker is in de eerste plaats een verhaal over een onbeantwoorde liefde. De zoele zomer als snelkookpan, zwemmen als katalysator voor vrijheid en erotiek, de kracht van een jeugdig lichaam dat eindelijk begrijpt wat het wil. En dan de gestage, hoofdstukkenlange onafwendbaarheid van die eerste omhelzing. En later: de hete woede die jaloezie in je losmaakt, de leegte die afwijzing achterlaat, de winter die intreedt. Het zijn de vertrouwde maar welkome clichés van een strandboek, in de beste zin van het woord. Jedrowski schrijft invoelbaar en lichamelijk over verliefdheid en vertwijfeling en je hart bonst al gauw mee met dat van zijn hoofdpersoon.

Jedrowski is sterk in zijn beschrijvingen van socialistisch Polen. De Sovjet-nostalgie van Zwemmen in het donker doet denken aan het fantastische Petropolis van de Amerikaans-Russische Anya Ulinich. Jedrowksi heeft net als Ulinich een grote liefde voor alles wat er grauw, aftands en beklemmend was aan het land van zijn ouders. Met evenveel afkeer als tederheid beschrijft hij de identieke flatgebouwen, de schaarste, het bescheiden eten, de rijen waar je zomaar in ging staan wachten met je boodschappennetje (ook wel een 'misschientje' genoemd) zonder te weten wat er te halen viel, en zelfs de kerk die zijn hoofdpersoon zo'n schuldgevoel bezorgt.

De politieke laag van de roman ligt er af en toe lachwekkend dik bovenop. De jonge studenten spreken van 'westerse waarden' en 'ons socialistisch vaderland' met een onironisch vuur dat geen ruimte overlaat voor morele grijsheid. Dat Ludwik verlangt naar spijkerjasjes, Marlboro's en de literatuur van James Baldwin, maar die weigert te bemachtigen via de partij-elite, maakt van hem een soms ongeloofwaardig rechtschapen personage. Maar dit stukje recente geschiedenis is hierdoor wel toegankelijk, en de hypocrisie in het socialistische Polen met aanstekelijke verontwaardiging blootgelegd. Dat is een zeldzaamheid in een romance met zo'n hoog leesbaarheidsgehalte, en verheft het boek boven die andere nostalgische roman over een homoseksuele jeugdliefde, Call Me By Your Name van André Aciman.

Jedrowski heeft een debuut geschreven dat je meesleept, met een strak plot dat naar een bevredigende conclusie leidt. Wat er af en toe aan subtiliteit ontbreekt, wordt goedgemaakt door schitterende sfeerbeschrijvingen en een vertederend liefdesverhaal.

****

Uit het Engels vertaald door Lucie Schaap en Maaike Bijnsdorp.

Meulenhoff; 224 pagina's; € 20,99.

Verberg tekst

De in Brooklyn (VS) wonende verteller Ludwik kijkt terug op zijn eerste grote liefde voor een man. Hij groeit op bij zijn oma en moeder in Wroclaw in het communistische Polen en is hecht bevriend met een Joodse klasgenoot, tot deze verdwijnt. Als hij begin jaren tachtig, dan 22 jaar oud, aan het eind van zijn studie in Warschau meedoet aan een zomerkamp, ontmoet hij Janusz en ze worden verliefd op elkaar. Op de laatste dag van het kamp vraagt Janusz hem mee te gaan op een trip naar het merengebied. De reis is idyllisch, maar terug in Warschau ontstaan er spanningen in hun geheime liefde, doordat ze heel anders in het leven en het communisme staan. Na een dramatisch weekend bij de vriendin die Janusz ook heeft, besluit Ludwik Polen te verlaten en te emigreren naar de VS. Debuutroman. Het boeiende verhaal geeft een uitstekend (tijds)beeld van de spanningen en angsten waaronder homoseksuele mensen leefden tijdens het communistische bewind in Polen. Erg goed ook laat het zien hoe mensen heel verschillend kunnen omgaan met die angsten en spanningen. Verberg tekst

Ludwik en Janusz leren elkaar kennen tijdens het verplichte zomerkamp na het einde van hun studies. Ze beleven een prachtige, door de schrijver sensueel verwoordde idylle, tijdens hun geïmproviseerde kampeervakantie nabij een verlaten meertje.

Terug in Warschau wordt het leven grimmiger. De twee kunnen elkaar enkel in het geniep ontmoeten. Janusz waarschuwt: 'Weet je wat ze doen als ze erachter komen? Ze hebben lijsten. En ze weten hoe ze informatie in hun voordeel kunnen gebruiken.' Daarmee refereert schrijver Tomasz Jedrowski aan het incident met Michel Foucault, die in 1958 in de val werd gelokt toen het Poolse regime een jongeman op hem afstuurde om hem daarna te beschuldigen van uitlokking tot prostitutie.

Zwemmen in het donker speelt zich af in 1981, het jaar waarin Solidariteit talloze stakingen en manifestaties tegen het regime organiseert, totdat partijleider Jaruzelski op 13 december 1981 de staat van beleg afkondigt. Vlees wordt steeds duurder en mensen moeten eindeloos in de rij staan om iets eetbaars te bemachtigen. Tegelijk zwelgen apparatsjiks in ongeziene weelde.

Jedrowski brengt de sfeer geloofwaardig in beeld, met een perfecte afwisseling tussen de grimmigheid van het systeem en de lichtvoetigheid van de prille liefde. Toch heeft de schrijver deze periode niet zelf meegemaakt. Hij werd in 1985 geboren in West-Duitsland, waar zijn Poolse ouders heen waren gevlucht net voor de staat van beleg. In een interview zei hij: 'Voor mij was communistisch Polen, het land van mijn ouders, radicaal verschillend van het land waar ik zelf opgroeide. Het leek mij zowat de meest exotische plek op aarde. Door deze roman te schrijven, wilde ik begrijpen hoe het destijds voor mijn ouders was geweest om daar te leven.'

Ludwik en Janusz staan totaal verschillend tegenover het regime. Ludwik wil het systeem veranderen, Janusz vindt het prima dat hij zoveel kansen krijgt. 'Ik kom uit een arm gezin. Bij mijn toelatingsexamen kreeg ik zelfs extra punten, omdat wij tot de arbeidersklasse behoren. En nu ga ik voor de overheid werken. Dat is vrijheid. Onder het kapitalisme was me dat nooit gelukt.'

Gaandeweg wordt duidelijk hoe opportunistisch Janusz is: hij heeft geen scrupules om te werken voor het censorenbureau en beseft dat zijn carrière gebaat is bij contacten hogerop. Wellicht daarom begint hij een relatie met Hania, dochter van een apparatsjik. Ludwik rest enkel emigratie. De roman is een lange brief die Ludwik aan Janusz schrijft vanuit New York.

Hoewel gesitueerd in de jaren tachtig is het thema van Zwemmen in het donker immer actueel in het katholieke Polen, waar conservatieve partijen zover gaan dat ze door het hele land lgbtq-vrije zones uitroepen. Zo biedt deze roman relevante maatschappijkritiek en is hij ook een coming of age-roman over de vraag welke keuzes iemand wil maken als hij de volwassenheid nadert. Jedrowski analyseert de diverse posities met zin voor nuance en begrip. Meesterlijk neemt hij, op basis van documentatie en gesprekken, de horde van de beschrijving van een niet zelf beleefde tijd, al maakt hij af en toe een uitschuiver. Zo is de scène waarin hij Ludwik pamfletten laat strooien over een massa stakers vanaf een appartementsgebouw zo weinig doorleefd, dat ze totaal ongeloofwaardig is.

Vert. Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap. Meulenhoff, 224 blz. € 20,99.

Verberg tekst