Bang, getraumatiseerd, doen de kinderen hun verhaal. De schrijfster (Mexico-Stad, 1983) probeert van de antwoorden op standaardvragen ('Waar zijn je ouders?', 'Wie heeft je geholpen?') een zodanig verhaal te maken dat er een kans gloort op een reële rechtsgang of een advocaat, de voorwaarde voor een verblijfsvergunning.

Maar het beleid dat onder Bush en Obama is ingezet, lijkt er uitsluitend op gericht de kinderen versneld uit te zetten: 'Het was alsof je een kind een drukke straat zag oversteken waarbij het ieder moment kon worden overreden terwijl je er niet achteraan mocht rennen omdat je handen en voeten waren vastgeketend.'

Zonder hun hele verhaal te hoeven weten, kan Amerika zich van deze kinderen ontdoen. Zonder zich te hoeven verdiepen in de problematiek van drugs en wapens, die natuurlijk nauw verbonden is met hun lot. 'Niemand, of bijna niemand, van producent tot consument, is bereid zijn rol te erkennen in het grote theater van de verwoesting van deze kinderlevens,' schrijft Luiselli. In de drie boeken hiervóór manifesteerde ze zich als een nieuwsgierige en belezen geest. Haar aangeboren speelsheid moet het in dit heftige document afleggen tegen haar voelbare verontwaardiging.

Des te knapper dat ze met spranken van hoop eindigt, en laat zien wat wij, die minstens even onmachtig zijn, niettemin kunnen uitrichten. Deze hartekreet lezen; dat om te beginnen.

****

De Nederlandse vertaling Vertel me het einde verschijnt op 28 augustus bij Das Mag/Karaat.

Verberg tekst

Wie weleens naar de Verenigde Staten vliegt, weet dat er vreemde vragen op het aankomstformulier van de douane staan. Of je tussen 1933 en 1945 iets met naziDuitsland te maken hebt gehad. En of je van plan bent deel te nemen aan criminele of immorele activiteiten. Wie weleens een gek antwoord op die vragen gaf, weet dankzij de daaropvolgende ondervraging dat een sterk ontwikkeld gevoel voor humor geen vereiste is voor een baan bij de Amerikaanse immigratiedienst. Sterk ontwikkelde empathie evenmin. Zo blijkt toch uit Valeria Luiselli's `Vertel me het einde', een essay waarin de Mexicaanse schrijfster, die zelf op een greencard wacht, haar ervaringen als vrijwillige tolk in de rechtbank voor immigratiezaken in New York beschrijft. De auteur van de essaybundel `Valse papieren' (2012) en de romans `De gewichtlozen' (2014) en `De geschiedenis van mijn tanden' (2015) interviewt er minderjarige immigranten aan de hand van een intakeformulier met veertig vragen. Niks over banden met nazi-Duitsland, maar in tegenstelling tot de grappende toerist die niet meer dan een goed begin van zijn vakantie op het spel zet, riskeren de vluchtende Centraal-Amerikaanse kinderen met wie Luiselli spreekt hun toekomst als ze niet de juiste antwoorden geven op vragen als `Waarom ben je naar de Verenigde Staten gekomen?' Volgens Luiselli `jagen ze vaak niet eens de Amerikaanse droom na, maar hopen ze simpelweg te ontwaken uit de nachtmerrie waarin ze geboren zijn.'

De verhalen die de schrijfster van de kinderen te horen krijgt, zijn verschrikkelijk. De cijfers waar ze die verhalen mee doorspekt zo mogelijk nog verschrikkelijker: `80 procent van de vrouwen en meisjes die Mexico doorkruisen om bij de Amerikaanse grens te komen, wordt onderweg verkracht. Verkrachtingen komen zo vaak voor dat de meesten van hen aan het begin van hun reis naar het noorden uit voorzorg anticonceptie nemen.' Sinds 2006 zijn naar schatting meer dan 120.000 migranten verdwenen. Burgerwachten en drugsbendes staan hun naar het leven. En net als in Europa sussen politici en burgers hun geweten met de valse gedachte dat de vluchtelingencrisis vooral een probleem van buiten is, `een `ver weg'-probleem in een vreemd land dat niemand op de kaart kan aanwijzen'. Valeria Luiselli is boos. En daar is dus reden toe. Ze beweert dat ze wist dat het geen zin had om ooit nog iets anders te schrijven als ze niet eerst dit verhaal vertelde. En het siert het jonge literaire talent dat ze haar taalgevoel en verhalenhonger als tolk én als vertelster inzet voor de goede zaak, maar het is jammer dat de urgentie blijkbaar zo hoog was dat de stijl er geregeld bij inschiet. Luiselli verwoordt haar verontwaardiging bij momenten in een stroef kluwen van zinnen en bijzinnen waar zelfs de vertalers en redacteuren af en toe de weg in lijken kwijt te raken. (Ver)taalfouten en krukkige constructies ontsieren een tekst die het van zijn helderheid zou moeten hebben. Van Das Mag, de nieuwe uitgeverij die er een erezaak van maakt minder boeken uit te geven om het met meer zorg te kunnen doen, verwacht je, welja, meer zorg. `Elkaar verhalen vertellen lost niets op, het repareert geen gebroken levens,' schrijft Luiselli en het is inderdaad lang niet zeker of we met literatuur de wereld nog kunnen redden. Maar wie het toch probeert, is het aan zichzelf en aan die wereld verplicht om het met stijl te doen.

Verberg tekst

De vluchtelingencrisis is een van de grote schandvlekken van deze tijd. De kampen van Calais, het massagraf dat de Middellandse Zee heet, de tenten in stadsparken, de angstzaaiende politici die voor enkele procenten winst in de polls bereid zijn om de Conventie van Genève in vraag te stellen of deals met dictatoriale regimes te verdedigen, het openlijke racisme op onlinefora: het woord schaamte is te beperkt om ons flagrant gebrek aan erbarmen te vatten.

Niet alleen Europa worstelt met zijn onvermogen om enkele greintjes menselijkheid op te brengen. Ook de VS kampen met een tomeloze instroom van vluchtelingen die vanuit Mexico wanhopig de grens willen oversteken, in de hoop onderdak te vinden in het moderne Kanaän, dat helaas geregeerd wordt door een griezelige Muppet die denkt dat een muur alles zal oplossen. Terwijl Valeria Luiselli, zelf afkomstig uit Mexico-Stad, op haar green card wacht, besluit ze als tolk aan de slag te gaan bij een immigratiekantoor. Daar aanhoort en vertaalt ze de verhalen van kinderen die hun leven in handen van mensensmokkelaars hebben gelegd en de lange reis van Zuid-Amerika naar Long Island ondernomen. Veertig vragen krijgen de haveloze kinderen voorgelegd, vragen die Luiselli een ambtelijk houvast bieden waarrond ze haar essay opbouwt. Waar zijn je moeder en vader? Ben je misbruikt geweest? Vrees je bendegeweld? Vaak krijgt ze enkel gestamel als antwoord en omdat de overheid geen pro-Deo-advocaat hoeft te betalen, worden de meeste dossiers met ‘illegal alien’ afgestempeld. Return to sender , meer geluk de volgende keer – het helpt trouwens als je wat littekens hebt, of een bewijs dat je broertje is neergekogeld door drugsbendes.

Luiselli doorspekt haar essay met onthutsend cijfermateriaal over de gevaarlijke dwaaltocht die minderjarigen ondernemen – ‘Sinds 2006 zijn minstens 102.000 migranten verdwenen ’ – en pluist de meedogenloze wetgeving uit waarmee men alles in het werk stelt om immigranten te weren. Luiselli is zeker niet de eerste auteur die dit wereldomspannende probleem aankaart, maar haar beknopte helderheid en haar boots on the ground -aanpak, springen in het oog. Liever dan een foto van Aylan te posten met een droevige smiley onder rijdt ze met haar man de Mexicaanse grensstreek af, gaat ze in muffe rechtszalen tolken en richt ze met haar studenten een hulporganisatie op die erover waakt dat het Mexicaanse bendegeweld de Amerikaanse concentratiescholen niet infecteert. Luiselli maakt pen én handen vuil, en dat dwingt bewondering af.

*****

Das Mag/Karaat (oorspronkelijke titel: Tell Me How It Ends), 132 blz., € 9,99.

Verberg tekst

De auteur (1983) van dit relaas werkt als tolk bij de immigratierechtbank in New York terwijl ze zelf in een procedure zit die haar een green card voor de VS moet opleveren. In haar werk luistert ze naar de verhalen van honderden Centraal-Amerikaanse kinderen die zonder ouders de Amerikaanse grens zijn overgestoken en aan wie ze telkens dezelfde veertig vragen moet stellen. Ze moet de antwoorden, de verhalen, van de minderjarige immigranten transformeren tot een samenhangend verhaal en herschrijven met een duidelijke juridische terminologie. Het is vrijwel onmogelijk van de verhalen van de kinderen een lopend geheel te maken, hun antwoorden passen zelden binnen de lijntjes van de formulieren. Het zijn verhalen van verwoeste levens die geen begin, geen midden en geen einde hebben. De auteur maakt pijnlijk duidelijk waar de naïeve realiteit van de overheid schuurt met de gruwelijke wereld die de kinderen zijn ontvlucht. Prachtig opgeschreven verhaal dat je een compleet andere blik op de wereld geeft. Verberg tekst